سیستم کشت بدون خاک Hydroponics

بستگی انسان به غذا طی قرون و اعصار از طریق خاک بودهاست . خاک با تامین غذا امکان ادامه حیات و بقای وی را فراهم ساخته است . مهاجرتها ، جنگلهای قبیله ای و دسته ای که در ارتباط و یا به خاطر دستیابی به سرزمینهای حاصلخیز صورت گرفته ودر راه آن انسانها جان خود را به مخاطره انداخته اند ، بهترین گواه این حقیقت و نشانه گویای از ارزش خاک برای انسان می باشد . حال ببینیم از نظر علمی و فنی نقش عمده خاک در تولید نباتات چیست ؟

1) خاک سطح اتکایی است برای نباتات :

بذر نباتات دارای وزن بوده ودر اثر قو ه جاذبه به سطح زمین می افتد .در صورت مساعد بودن و به هر حال خاک وسیله ای است که ریشه ها با اتکا ء به آن نبات را سر پا نگه می دارند .

2) خاک محیط مناسبی است برای رشد و فعالیت ریشه :

خاک مواد غذایی را از مواد معدنی و محتوی خود ، در اختیار نبات می گذارد و آب را ذخیره کرده برای استفاده گیاه نگه می دارد و بالا خره چون خلل و فرج دارد ، ریشه در داخل آن پخش شده ، محیط عمل خود را گسترش می دهد و با مکانیسم خاصی تهویه هیز در محیط ریشه صورت می گیرد و بدین ترتیب تنفس ریشه ها ( جذب اکسیژن ) میسر می گردد . شناخت علمی خزئیات مسائل فوق نظیر انواع ، مقادیر و مکانیسم جذب مواد غذایی ؤ نقش آب و بالاخره تنفس ریشه ها و غیره این امکان را فر اهم ساخت که تولید مواد گیاهی در لابراتوارها بدون استفاده مستقیم از خاک جامه عمل بپوشد . این شناخت نیز نظیر سایر دانشهای بشر از سیر تکاملی بر خوردار بوده و می باشد به این ترتیب که ابتدا سبز شدن بذور در محیطهای مرطوب و بدون خاک مشاهده گردید و سپس در اواخر قرن نوزدهم با شناخت مواد غذایی پر مصرف و بعدها نیاز به مواد کم مصرف و فراهم نمودن شرایط تهویه مناسب در محلولهای غذایی بطور مصنوعی سیکل کامل تولید از مرحله سبز شدن تا مرحله بار دهی و مرگ از نظر علمی در حوالی سالهای 1930 ـ 1920 امکان پذیر اعلام گردید .

(Gerick W .F . 1964). اصطلاح هیدروپونیک (Hydroponicum ) اولین بار بوسیله Gericke پیشنهاد شد که او موفق گردیده بود در کالیفرنیا تولید نباتات را در معیار تجارتی بدون استفاده از خاک از رشد اولیه تا مرحله باردهی نشان بدهد . این اصطلاح مجموعه ای است از یک لغت یونانی Hydro یعنی آب و کلمه لاتین Ponero یعنی جای دادن که بطور خلاصه مفهوم قرار گرفتن چیزی در آب از آن استنباط می گردد .بعدها که ابن روش بصورت تجارتی تکامل یافت در کشورهای مختلف اسامی مختلفی گرفت .بطوری که امروز کلمات Hydroculture و Soillessدر ردیف Hydroponicculture و کم وبیش از نظر اصولی به همان مفهوم به کار برده می شود .

در فارسی کلمه کشت بدون خاک یا کشاورزی بدون خاک در سالهای اخیر بکار برده شده است و در این تحقیق که به شرح خصوصیات تولید با روش هیروپونیک پرداخته می شود کلمه مترادف آن ( آب کشت ) یا کشت در آب که به مفهوم قدیمیترین لغت بکار رفته توسط Gericke نزدیکتر است پیشنهاد و مورد استفاده قرار گرفته است .

نظر به اینکه استفاده تجارتی از روش آب کشت در ایران سابقه طولانی ندارد و با تولید محصولات خارج از فصل در محیطهای کنترل شده استفاده از این رئش به دلایل مختلف جای خاصی پیدا می نماید ، اصول علمی که رعایت آن برای تولید با چنین دوشی ضرورت دارد و مسائل خاصی که اطلاع از آنها برای استفاده از این روش ضروری است ، در مقام مقایسه با روشهای سنتی مختصراً و حتی المقدور به زبانی ساده مورد بحث قرار داده می شود .

امکانات کاربرد :

هنگامی که استفاده از روش آب کشت و تولید محصولات کساورزی بدون استفاده از خاک مطرح می شود این سئوال ظاهرااً بسیار ساده پیش می آید که وقتی میلیونها هکتار زمین مزروعی وجود دارد که قسمتی هم بلا استفاده مانده ، وقتی خاک به عنوان منبع مواد غذایی گیاهان و محیط طبیعی رشد آنها به بشر ارزانی شده چرا به جای استفاده از آن بدنبال روس تولید بدون استفاده از خاک برویم ؟

پاسخ این سئوال در مواردی که جامعه مصرف کننده مثلاً‌سبزیجات تازه به دلایل صنعتی ، تجارتی ، نظامی ، توریستس و غیره در منطقه بدون خاک مزروعی مستقر شده و یادسترسی با آب ارزان قیمت نداشته و مسائل حمل و غیره مطرح باشد نسبتاً آسان است .

زیرا که هدف از چنین جوابی در حقیقت یک نوع توجیه اقتصادی برای استفاده از این تکنولوژی است .ولی سابقه کاربرد روش کشت و تکامل استفاده از آن از تولید محصولات در اتاقهای شیشه ای و گلخانه ها که خود عمری طولانی دارد ، سر چشمه گرفته است . با وجودی که در اکثر این اتاقها ی شیشه ای یا محیطهای بسته رویش از خاک همچنان با عنوان محیط کشت نبات و محیط رشد ریشه ها استفاده می شود ، تولید کنندگان مربوطه با مشکلاتی سروکار دارند که استفاده از روش آب کشت Hydroponics در حقیقت برای حل پاره ای از این مشکلا ت پاسخ مناسبی است .

قسمت عمده این مشکلا ت را مسائل مربوط به تضاد مکانیسم هوا و آب در محیط خاک به وجود می آورند . این تضاد برای تولید در طبیعت و محیط غیر کنترل شده که سرمایه گذاری نسبتاً کمتری لازم دارد آنچنان محسوس نیست ولی هر چه سرمایه گذاری اولیه برای ا یجاد محیطهای کنترل شده ( گلخانه ـ اتاق سبز ) افزایش یابد وجود تضاد مکانیسم آب وهوا در محیط خاک بعنوان مانعی در راه حداکثر تولید که بایستی بازگوی هزینه های سیستم باشد ، محسوستر می گردد .

تضاد مکانیسم آب و هوا در محیطهای خاک به این دلیل است که ریشه ها بهترین شرایط را از نظر رطوبت و تهویه خوب لازم دارند تا با مناسب بودن شرایط محیط خارج ( که تامین آن در محیطهای کنترل شده و اتاقهای شیشه ای امکان پذیر است ) ، حداکثر تولید ر ا میسر سازند ولی عملاً وقتی که شرایط تهویه برتر می شود و بر عکس هر وقت شرایط تهویه ریشه ها در خاک به بهترین نحو مورد پسند ریشه ها بهبود یابد ، در همان لحظه نیاز زیشه ها به رطوبت به بهترین نحو ممکن برآورده نمی شود .

تولید کنندگان با هوشی که با نبات سر و کار دارند ، اهمیت تناسب زطوبت و تهویه در محیط ریشه ها را از نظر تولید محصول خوب درک و مشاهده می کنند .

این یکی از دلایل عمده ای است که روش آب کشت با خلاصی از محیط خاک و بکار گیری تکنولوژی تکامل پیدا کرده و با وجود مسائل حل نشده ای که دارد ، به دلیل چند برابر کردن تولید و کاهش پاره ای از هزینه ها و مشکلات جای خود را در تولید محصولات مندرج باز کرده است .

مشکل اساسی دیگر تامین سلامتی محیط رشد ریشه ها (خاک ) بخصوص در اتاقهای سبز و محیطهای سر پوشبده رویش است . خاک محیط زنده ایست مملو از میکرو ار گانیسمها و جانوران . در هر سانتیمتر مکعب خاک میلیونها موجود از انواع مختلف هوازی و غیر هوازی و بر حسب شرایط و به طور فعال و نیمه فعال و جود دارد و با حذف این موجودات از خاک عملاً حیبات از آن گرفته می شود و خاک می میرد .

به علت نقش مفیدی که اکثر موجودات زنده در جذب مواد غذایی بوسیله ریشه ها دارند ، با مرگ موجودات زنده رشد نباتات در خاک کند و گاه کاملاً متوقف می شود . از طرف دیگر خاک محیط مناسبی برای رشد موجوداتی است که برای زندگی نبات مضرند . بیماریها و آفاتی که به نحوی از انحاء دوره ای و یا تمام زندگی خود را در خاک می گذرانند به بیماریهای خاک ( Born Diseases Soil ) مشهورند و شناخته شده اند .

اتاقهای شیشه ای که در آنها نباتات در محیط خاک رشد می نمایند ، ضمن اینکه شرایط را برای زندگی عده ای از موجودات مفید خاک مساعد می نمایند ، موجب تشدید آفات و بیماریها یی که منشا ء خاکی دارند نیز می شوند و در این جهت تعادل محیط خاک اکثر اً به ضرر گیاه بهم می خورد و متاسفانه مبارزه با این نوع بیماریها موجب مبارزه با حیات موجودات مفید خاک نیز می گردد و لذ ا تامین سلامتی خاک در محیطهای سر پوشیده و اتاقهای شیشه ای کار مشکلی شده که ضمن کاهش تولید هر دوره از کشت ، گاه تولید مداوم را در تمام ایام سال غیر مقدور می نماید . روش آب کشت تا حد قابل ملا حظه ای تولید کنندگان را برای رفع این مشکل یاری می دهد .

موضوع قابل توجه دیگر مناسب نگه داشتن درجه حرارت خاک بخصوص در فصول سرد است که عملاً بوسیله نصب لوله در زیر خاک و یا جریان هوا یا آب گرم در داخل آن صورت می گیرد و مستلزم دقت و صرف هزینه و وقتی است که برای تنظیم درجه حرارت محلول غذایی در روش آب کشت صورت می گیرد .

سیر تکاملی و انواع روشها :

الف ) سیر تکاملی :

از زمانی که Gericke در سال 1929 امکان کشت تعدادی از نباتات را بدون استفاده از خاک تا مرحله تکامل و باردهی آ نان به ثبوت رساند تا امروز که در نقاط مختلف جهان تولید با روش آبکشت بصورت تجارتی معمول گردیده ، فکر دانشمندان و متخصصین به تکامل این روش و رفع نواقص آن مشغول بوده است .

دستگاه یا ظرفی که Gericke از آن استفاده کرد در حقیقت جعبه ای یود که به جای درب آن یک ورق توری قرار داشت . روی توری بستر بذور و زیر آن مقداری فضای خالی و بعد از فضای خالی محلول غذایی در کف محفظه واقع می شد و امکان داشت سطح محلول غذایی را به طور دلخواه ثابت نگه داشت .

نبات پس از سبز شدن در بستر بذر که از جنس سنگریزه یا ماده دیگری غیر از خاک بود ریشه خود را ار سو ر اخهای توری عبور داده و ریشه پس از طی فضای خالی زیر توری خود را به محلول غذایی می رساند . با پاشیدن آب یا محلول غذایی روی بستر بذر ، رطوبت برای رشد بذر و جلوگیری از خشک شدن آن قسمت ریشه که داخل محلول غذایی قرار نداشت ، تامین می گردد .

به علاوه با تبخیر مختصری که از سطح محلول غذایی و یا در اثر محلول پاشی از بالای توری حاصل می شد درصد رطوبت فضای زیر توری تا سطح محلول غذایی را بالا نگه داشته و از خشک شدن ریشه های واقع در این قسمت جلوگیری می گردید . ضمناً این ریشه ها حداکثر دسترسی به هوا را داشتند .

با این روش Gericke تضاد مکانیسم آب و هوا را در محیط رشد ریشه به شکلی از بین برد اما این روش برای تولید تجارتی راه حل مناسبی ارائه نمی داد و چند نقص کلی و عمده داشت.یکی اینکه طبیعت این نباتات اقتضا ء نمی کرد که ریشه آنها در هوا آویزان باشد بلکه بر عکس نیاز به اتکا ء داشتند . و دیگر مشکل اینکه در طوقه ریشه گیا هان حساس پوسیدگی ا یجا د شد . ولی در هر حال با تلاش شبانه روزی دانشمتدان و محققان ، امروز مطالعه و تحقیق و کسب تجربه در این زمینه به حدی توسعه یا فته و مورد توجه قرار گرفته است که آینده کار برد روش آبکشت را خیلی روشن جلوه می دهد .

در حال حاضر تولید تجارتی محصولات با روش آبکشت در آمریکا ، ژ اپن ، اروپا و هندوستان رو به افزایش بوده ودر سایر نقاط دنیا در حال پیشرفت است . بدون تردید کشور ما نیز دور از این تکنولوژی قرار نخواهد گرفت .

ب ) انواع روشها :

× 1 ـ کشت مستقیم در محلول غیر متحرک :

این روش شباهت زیادی به اولین روش تولید آبکشی دارد که در آن قسمتی از ریشه ها به منظور خذب اکسیژن در هوا قرار داشته و قسمتی در محلول غذایی جایی می گیرند . به دلایلی عمده امروزه در سیستمهای تجارتی از آن استفاده نمی شود . لذا از تفصیل در این مورد خود داری می نمائیم .

× 2 ـ کشت در مه

این روش شباهت زیادی به روش کشت در محلول دارد با تفاوت که غذا بصورت مه یا باران پودر شده به نباتات پا شیده می شود ولی به همان دلایل ذکر شده از قبیل اشکالاتی که نگه داشتن نباتات دارد و همان مشکلات بیولوژیکی روش الف ، روش کشت در مه هنوز تجارتی نگردیده و در حال حاضر تحقیقاتی در این مورد در کشور ایتالیا جریان دارد .

× 3 ـ کشت در ماده جامد با مدار باز از نظر محلول غذایی :

در عمل مثل روش کشت در خاک است با این تفاوت که به جای خاک ماده بی اثری مثل شن یا سنگریزه مورد استفاده قرار گرفته و ریشه ها در این ماده رشد می کنند . از نظر وسایل و ساختمان و تاسیسات ، روی هم رفته خیلی ساده میباشد . مشهور ترین نوع این روش ، کشت در ماسه یا شن با استفاده از محلول غذایی از سطح ماسه مصرف شده و پس از آنکه مقداری بوسیله ریشه ها جذب گردید ، بقیه بصورت فاضلاب از سیستم خارج می شود .

خروج فاضلاب از مد ار محلول دهی باعث می شود که این روش از نظر صرفه جویی در مصرف آب در مواردی که هزینه تامین آب زیاد است مقرون به صرفه و قابل توصیه نباشد . در مزرعه سر پوشیده ای که اخیر ا با همکاری دانشگاه آریزونای آمریکا برای شرکت ملی نفت ایران در جزیره خارک احداث شده از این روش استفاده می شود . ماده بی اثر مورد استفاده مشکلات بیولوژیکی روش الف ، روش کشت همان ماسه ساحلی است که شسته شده و با ضخامت حدود 60 سانتی متر روی سطح ایزوله شده ای قرار گرفته است . غذای محلول در اختیار نباتات قرار می گیرد . فاضلاب سیستم نیز از محیط خارج می شود و به این ترتیب محلول غذایی از یک طرف وارد واز طرف دیگر خارج می گردد ( مدار باز ) . این روش می تواند دارای هزینه اولیه نسبتاً کمی از نظر تاسیسات باشد که به کاربردن آن نیز به همین دلیل سهل تر است و این موضوع یکی از محاسن عمده آن است . با این حال چنانچه به دلایلی نظیر صرفه جویی در هزینه کارگر استفاده از دستگاههای خود کار مورد نظر باشد ، هزینه تاسیسات اولیه بیشتر خواهد شد .

× 4 ـ روش کشت در ماده جامد با مدار بسته از نظر محلول غذ ایی :

در این سیستم کشت در حوضچه یل مخزنهایی صورت می گیرد که بوسیله بتن یا استفاده از مواد دیگر ساخته شده است . محلول غذایی از مخزن مربوط بوسیله پمپ وارد حوضچه شده و سطح ارتفاع آن در حوضچه بالا آمده و مجدداً بوسیله پمپ تخلیه گردیده و به مخزن مربوطه بر می گردد .

این عمل بر حسب نیاز نبات به آب و غذا چند بار در روز تکرار می گردد . مزیت عمده این روش در مقایسه با روش مدار باز امکان صرفه جویی در مصرف آب به مقدار زیاد بوده و با مقدار قابل ملا حظه ای نیز در مصرف مواد غذایی صرفه جویی می شود .

بدیهی است از نظر کنترل کیفیت و کمیت محلول غذایی مراقبت و دقت بیشتری لازم خواهد بود . به علاوه هزینه تاسیسات اولیه به مراتب بیشتر می باشد . در این گلخانه ها مورد توجه باشد ، استفاده از سیستم تغذیه و آبیاری با مدار بسته توصیه و تاکید می گردد .

توجه : امروزه کلیه روشهای کشت بدون خاک ( Hydroponics ) به دلایل مختلف تحت نامهای زیر بکار برده می شوند :

Water culture ;

Gravel culture

Vermiculaponic

Aeroponics

Sand culture Rock wool culture

ولی از نظر سیستم کاربرد در یکی از 4 گروه و روش مذکور در فوق قرار می گیرند .

انسان تا مدت‌های مدید بر این باور بود که کشت بدون خاک غیر ممکن است و خاک به عنوان بستر طبیعی رشد و نمو گیاه نقشی انکارناپذیر در تولید محصول دارد. ولی بررسی‌ها نشان داد کشت بدون خاک امکان‌پذیر نیست. در سال 1938 روش ‌هیدروپونیک (Hydroponic) یا کشت در آب پیشنهاد و شروع گردید. در بررسی‌های دیگر بتدریج کشت در محیط‌های مصنوعی مورد پذیرش قرار گرفت. در بعضی از کشورها به دلیل محدودیت خاک و نداشتن اراضی کافی، کشت بدون خاک برای محصولات ضروری (بازار پسند) در غیر از فصل طبیعی خودشان صورت می‌گیرد (مثل خیار، گوجه فرنگی و هم‌چنین بعضی از گیاهان زینتی).

موارد استفاده

- محدودیت اراضی؛

- تولید برخی محصولات خاص؛

- تولید محصول در غیر فصل طبیعی.

* کشت بدون خاک

- در محلول غذایی (سیستم هیدروپونیک Hydroponic)؛

- در بستر جامد Sand Culture.

کشت در بستر‌های جامد مانند سَند کالچر، شن و یا ماسه با هم متفاوتند. از ترکیبات مختلفی مثل شن، قلوه سنگ، پشم شیشه و فوم‌های پلاستیکی به عنوان بستر کشت استفاده می‌کنند.

در محیط کشت بدون خاک بستر کشت برای حرکت محلول غذایی به طرف گیاه است و محل استقرار گیاه است.

مزایا و محدودیت‌های کشت بدون خاک در مقایسه با کشت در محیط خاک

مزایا

- کنترل محیط از نظر عناصر غذایی؛

- کنترل PH و EC .

یکی از مزیت‌هایی که در ارتباط با تغذیه گیاه در کشت بدون خاک مطرح بوده کنترل محیط از نظر عناصر غذایی است. فرمول محلول غذایی تهیه شده قابل دسترسی است. به عبارت دیگر می‌توان هر ماده‌ای با هر نوع غلظتی تهیه و در محلول قرار داد. نسبت بین یون‌ها را به خوبی می‌توان حفظ کرد. مثلاً می‌توان در محلولی نسبت یون آمونیوم به نیترژون را تنظیم کرد. ولی در محیط خاک این مسأله قابل کنترل نیست.

در سیستم کشت بدون خاک یا محلول‌های غذایی PH و EC محیط در اختیار ماست و در خاک این کنترل میسر نمی‌باشد.

معایب

- مشکل تهویه؛

-عدم وجود خاصیت تامپونی؛

- سرمایه‌گذاری زیاد اولیه.

در سیستم‌های بدون کشت می‌توان از طریق تعویض محلول غذایی و تهویه مصنوعی تهویه را تأمین کرد. در خاک خاصیت بافری یا تامپونی برای عناصر غذایی وجود دارد ولی در محلول‌های غذایی این مشکل وجود ندارد. مسأله دیگر در کشت بدون خاک سرمایه‌گذاری اولیه برای گیاه می‌باشد. معمولاً هیدروپون‌ها نیاز به سرمایه‌گذاری دارند که ممکن است برای هر نوع محصولی این مساله اقتصادی نباشد.

ظرفیت بافری خاک

خاک دارای خاصیت تامپونی و بافری است. بدین مفهوم که اگر عنصری توسط گیاه جذب شد و غلظتش در محلول خاک کاهش پیدا کرد خاک این توانایی را دارد که از فاز جامد یا فاز تبادلی آن عنصر را آزاد و وارد محلول خاک کند و غلظت را به همان سطح اولیه خودش برگرداند. خاصیت تامپونی یا همان حفظ غلظت و آزاد کردن عناصر از فاز جامد یا تبادلی است. ولی در محلول‌های غذایی یا کشت هیدروپونیک تجدید غلظت وجود ندارد. در بعضی از سیستم‌ها، محلول غذایی حالت چرخشی داشته و در یک محدوده (یا مخزنی) کمبود غلظت خود را جبران کرده و دوباره وارد سیستم خواهد شد که این خود یکی از مزیت‌های خاک در رابطه با کشت بدون خاک است.

در سیستم‌های بدون خاک در تغذیه گیاه از محلول‌های غذایی استفاده می‌کنند لذا برای تهیه محلول‌های غذایی از نمک‌های عناصری مانند نیترات پتاسیم و سولفات پتاسیم استفاده می‌کنند. معمولا برای تهیه این محلول‌ها، فرمول‌های غذایی متعددی پیشنهاد شده است. برای هر گیاه خاص با توجه به نیاز غذایی آن گیاه، فرمول غذایی خاصی تنظیم می‌شود. یعنی غلظت لازم در محلول غذایی کنترل می‌شود. به طوری که تمامی عناصر غذایی مورد نیاز در آن به مقدار کافی وجود داشته باشند.

غلظت عناصر غذایی در محلول غذایی Stiener

عنصر	غلظت(میلی‌گرم در لیتر)	عنصر	غلظت(میلی‌گرم در لیتر)
N	171	Fe	3
P	48	Mn	102
K	304	B	1
Ca	180	Zn	504
Mg	48	Cu	502
		Mo	1/0

نکات مهم

- حفظ تعادل کاتیون‌ها و آنیون‌ها؛

- تعادل یون‌های آنتاگونیست؛

- کیفیت آب؛

- پایداری PH.

نکته دیگری که در سیستم کشت هیدروپونیک مطرح بوده PH محلول غذایی است. مثلا PH مناسب برای گل‌های زینتی در حدود 6 تا 5/6 است.

PHمناسب برای گیاهان در کشت هیدروپونیک

نوع گیاه	Ph
توت فرنگی، گوجه فرنگی	5/5- 5
لوبیا- نخود - کلم	6- 5/5
گل‌های زینتی	5/6- 6
کاهو – پیاز	7- 5/6

مهمترین مورد در کشت هیدروپونیک مدیریت محلول غذایی است، و راز موفقیت فردی که اقدام به این کار می کند استفاده از محلول مناسب است. شما باید با عناصر ضروری گیاه، خواص، علایم کمبود و عملکرد آن در گیاه آشنا باشید. در اینجا تعدادی از فرمولهای غذایی کشت هیدروپونیک را که آزمایش خود را پس داده اند برای شما معرفی می کنیم.

نحوه کاربرد mL/L	محلول مادر (پایه) Stock
1/0 5/0 5/0 2/0 1/0 6/0 4/0 2/0 2/86 1/81 0/22 0/08 0/02 1 2	محلول 1m1 پتاسیم دی هیدروژن فسفات (KH2PO4)m1 نیترات پتاسیم m1نیترات کلسیمm1 سولفات منیزیم محلول 2m1فسفات دی هیدروژن آمونیومm1 نیترات پتاسیمm1 نیترات کلسیمm1 سولفات منیزیم ریز مغذیهای محلول پایه اسید بوریک کلرید منگنز سولفات روی سولفات اسید مولیبدات اهن برای محلول شماره 1 0.5% سیترات آمونیوم آهن محلول شماره 2 0.5 % شلات آهن

برخی از فرمول های محلول غذایی در تولید تجاری سبزیجات گلخانه
میزان (100 گالن آب /g)				منابع
cooper	larson	jensen	johnson
221 99 - - 380 194 - 30 0/6 0/15 - 2/3 0/17 - 0/14	67 - 167 130 360 - 40ml 12 2/2 0/5 - 1/5 0/5 0/04 -	77 103 - - 189 187 - 9/6 1/0 - 0/05 0/9 0/15 0/02 -	95 54 - - 173 95 - 9 0/5 0/01 - 0/3 0/4 0/005 -	نیترات پتاسیم فسفات منو پتاسیم سولفات منیزیم پتاسیم سولفات پتاسیم نیترات کلسیم سولفات منیزیم اسید فسفریک (75 درصد آهن شلات اسید بوریک سولفات مس کلرید مس سولفات منگنز سولفات روی اسید مولیبدیک مولبیدات امونیوم

محلول غذایی متداولی که برای کشت گوجه فرنگی در سیستم کشت NFT بکار می رود دارای غلظت تقریبی زیر است که بر حسب میلی گرم در لیتر بیان شده :

Mg 40-50 ---- Ca 15-300 ---- K 300-500 ---- P30-45 ----Fe 3-6

N150-225 ---- Mo.05 ---- B .3-.4 ---- Zn.1 ---- Cu.1 ---- Mn .5-1

Approximate optimum nutrient concentrations in different parts of a wheat plant. % Leaves Stem Seeds Roots N 5 2 3 3 P 0.3 0.2 0.5 0.2 K 2.5 2.3 0.7 2.0 Ca 1.2 0.3 0.1 0.2 Mg 0.5 0.05 0.2 0.05 S 0.5 0.3 0.2 0.2 mg/kg Leaves Stem Seeds Roots Fe 100 40 100 800* Mn 75 20 50 25 B 5 3 0.5 5 Zn 50 20 50 30 Cu 10 1 5 10 Mo 2 1 1 1 Cl 1 1 1 1 *Iron precipitates on the root surface.

UTAH WHEAT SOLUTION

mM
Hoagland Solution	Starter Solution	Vegetative Refill	Seed Fill Refill
N	7.5	3	6	3
P	0.5	0.5	0.5	0.5
K	3	1.5	4.5	2.5
Ca	2	1	1	0.5
Mg	1	0.5	0.3	0.3
S	1	0.5	0.3	0.3
µM	Hoagland Solution	Starter Solution	Vegetative Refill	Seed Fill Refill
Fe	44.6	10	2.5	2.5
Fe-HEDTA	0	25	5	5
Mn	4.5	3	6	3
B	23	2	1	0.2
Zn	0.4	3	1	1
Cu	0.15	0.3	0.3	0.2
Mo	0.05	0.09	0.03	0.03
Cl	9	6	12	6
Si	0	100	100	0

مقادیر شناخته شده عناصر اصلی در محصولات
منیزیم	کلسیم	پتاسیم	فسفر	نیتروژن	محصول
42	175	315	40	230	خیار
28	150	235	39	175	بادمجان
67	180	275	80	210	گیاهان علفی
65	200	300	50	200	کاهو
25	180	235	39	186	هندوانه
28	150	235	39	175	فلفل
45	185	360	50	200	گوجه فرنگی